آیه 1 سوره حج

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ «1»

يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ‌: اى گروه مردمان كه مكلف هستيد، بترسيد و بيانديشيد عذاب پروردگار خود را تا از كفر و شرك و معصيت محترز و مجتنب باشيد.

بيان: چون حق تعالى ختم سوره انبياء فرمود به امر فرمودن بندگان به توحيد و

«1». همان مدرك.

«2». تفسير ابو الفتوح رازى، ج 8، ص 67 چاپ كتابفروشى اسلاميّه.

«3». ثواب الاعمال. باب ثواب قرائة سورة الحج، ص 135.

جلد 9 - صفحه 9

اعلام نمودن ايشان به آنكه پيغمبر ختمى مرتبت صلى اللّه عليه و آله رحمت است براى عالميان، افتتاح اين سوره مباركه فرمود به امر مكلفين به پرهيز كردن از شرك و كفر و مخالفت دين، و خطاب فرمود به جميع مكلفان از مرد و زن و مؤمن و كافر و بنده و آزاد؛ اما كودك و ديوانه و مغمى عليه چون از دائره تكليف خارجند در تحت اين خطاب داخل نيستند. پس مى‌فرمايد: اى گروه مردمان بترسيد عذاب پروردگار خود را.

إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ: بدرستى كه جنبانيدن قيامت به سرعت تمام مرزمين را سراسر. شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ‌: چيز بزرگ و پرهول و پرهيبت است، يا شدت روز قيامت در نهايت سختى باشد. در زاد المسير است كه قبل از نفخه اولى زمين متزلزل شود و ندائى از آسمان آيد كه اى گروه مردمان، آمد امر خدا، پس فزعى عظيم در خلايق پديد آيد. «1» 2- نزد ابن عباس و جمعى اين زلزله مقارن روز قيامت باشد. «2» 3- نزد بعضى مراد تزلزل مردمان است نزد قضاى احكام در قيامت. و تعليل امر ايشان به تقوى به فظاعت ساعت جهت آنست كه تا به عقول خود تصور آن نموده عالم شوند به اينكه ايمن نتوانند شد از آن مگر به تدرع به لباس تقوى و الزام به اوامر حق تعالى. «3» تبصره: در آيه شريفه دليل است بر آنكه معدوم شى‌ء است، و اطلاق شيئيت بر آن جائز باشد، چنانكه بعضى از علماى كلام به آن قائلند؛ زيرا زلزله قيامت معدوم است و حق تعالى آن را «شى‌ء» فرموده.

نكته: اسناد تزلزل به قيامت مجاز است، يا مراد تزلزل زمين است در ساعت قيامت، پس اضافه ساعت به زلزله اضافه منويه باشد به تقدير «فى» يا اضافه مصدر به ظرف بر اجراى آن مجراى مفعول به كقوله تعالى‌ «بَلْ مَكْرُ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ». «4» 4- اين زلزله قبل از طلوع آفتاب باشد از مغرب، چنانكه از علقمه و

«1». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 132، چاپ كتابفروشى اسلاميه.

«2». همان مدرك.

«3». همان مدرك.

«4». همان مدرك.

جلد 9 - صفحه 10

شعبى نقل است. پس اضافه آن به ساعت جهت آن است كه از علامات قيامت است. «1».

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ «1» يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى‌ وَ ما هُمْ بِسُكارى‌ وَ لكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ «2» وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ «3» كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى‌ عَذابِ السَّعِيرِ «4»

يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَ نُقِرُّ فِي الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى‌ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئاً وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ «5» ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّهُ يُحْيِ الْمَوْتى‌ وَ أَنَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «6» وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فِيها وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ «7»

ترجمه‌

- اى مردمان بترسيد از پروردگارتان همانا زلزله قيامت چيزى است بزرگ‌

روز كه مى‌بينيد آنرا غافل شود هر شير دهنده‌ئى از آنچه شير دهد و مى‌نهد هر زن باردارى بارش را مى‌بينى مردم را مستان با آنكه نباشند مستان ولى عذاب خدا سخت است‌

و بعضى از مردم كسى است كه مجادله ميكند در خدا بدون دانش و پيروى ميكند هر شيطان سركش را

نوشته شده است بر او كه كسيكه زير فرمان او رود پس همانا او گمراه كند او را و راهنمائى نمايد او را بسوى عذاب آتش سوزان‌

اى مردمان اگر هستيد در شكّ از برانگيختن خدا پس همانا ما آفريديم شما را از خاك پس از منى پس از خون بسته پس از قطعه گوشتى تمام آفريده شده و ناتمام آفريده شده تا بيان كنيم براى شما و قرار ميدهيم در رحمها چيزيرا كه ميخواهيم تا مدّتى نام برده شده پس بيرون ميآوريم شما را كودكى پس تا برسيد بحدّ كمالتان و بعضى از شما كسانى هستند كه ميميرند و بعضى از شما كسانى هستند كه بر گردانده ميشوند بپست‌ترين زندگانى تا آنكه نداند بعد

جلد 3 صفحه 587

از دانستن چيزيرا و مى‌بينى زمين را خشك افتاده پس چون نازل نمائيم بر آن آب را حركت كند و بالا آيد و بروياند از هر صنف نيكو منظرى‌

اين براى آنستكه خداوند او حقّ است و آنكه او زنده ميكند مردگانرا و آنكه او بر هر چيزى توانا است‌

و آنكه قيامت آينده است نيست شكّى در آن و آنكه خدا بر مى‌انگيزاند كسانيرا كه باشند در قبرها.

تفسير

- خداوند متعال در اواخر سوره قبل مردم را دعوت بتوحيد فرمود و در صورت اعراض بآنها وعده عذاب داد لذا در بدو اين سوره بعد از نام خداوند مهربان شروع بذكر اهوال قيامت و بيم دادن خلق فرمود از اوضاع آنروز و شدّت عذاب الهى باين تقريب كه اى مردمان دنيا بترسيد از پروردگارتان همانا زلزله‌ئى كه در زمين روى ميدهد كه از علائم بپا شدن قيامت است امر بزرگ هولناك طاقت فرسائى است كه بوصف در نيايد و براى ممثّل و مصوّر نمودن شمّه‌ئى از هول آنروز و مشاهده خلق آن زلزله را كه گفته‌اند اندكى پيش از طلوع آفتاب از مغرب است ناچار بايد بعضى از احوال مردم را ذكر نمود از قبيل آنكه در آنروز هر زن بچه شير دهى از طفل شير خوار خود كه مشغول مكيدن پستان او است صرف نظر نموده و بخود مشغول ميگردد بطوريكه از حال آن طفل غافل ميشود و هر زن آبستنى از ترس جنين خود را سقط ميكند و قمّى ره فرموده هر زن آبستنى كه بميرد در وقت زلزله وضع مينمايد حمل خود را روز قيامت و مشهود و مرئى ميگردند مردم بحال مستى با آنكه مست نيستند واقعا چون حركات آنها مانند آدم مست است از وحشت و با آنكه مست نيستند واقعا چون حركات آنها مانند آدم مست است از وحشت و ترس و حيرت و قمى ره فرموده از اندوه و ترس عقلهاشان زائل ميگردد و متحيّر ميشوند و تمام اين اوضاع و احوال براى مردم از مشاهده جهنّم و شدّت عذاب آن روى ميدهد و در روايتى كه راجع بشأن نزول اين آيه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مجمع نقل نموده ذكر شده كه آنروز خداوند بحضرت آدم ميفرمايد سهم آتش را از فرزندانت بده او عرض ميكند از چه مقدار چه مقدار خدا ميفرمايد از هزار نفر نهصد و نود و نه نفر سهم جهنّم و يكنفر سهم بهشت است و آنكه اصحاب بعد از شنيدن اين كلام از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم متأثر و گريان شدند و حضرت فرمود عدد شما كم است و مثل شما در ميان مردم مثل يك موى سفيد است در تن گاو سياه ولى‌

جلد 3 صفحه 588

بشارت ميدهم شما را و اميدوارم كه دو ثلث اهل بهشت از شما باشند چون آنها يكصد و بيست صف هستند كه هشتاد صفشان امّت منند و اصحاب خوشحال شدند و تكبير گفتند بعد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود از امّت من هفتاد هزار نفر بدون حساب ببهشت ميروند و بعضى از مردم كسانى هستند كه جدال و نزاع و مخاصمه مينمايند با بزرگتر از خودشان در اوصاف الهى از روى جهالت و نادانى و متابعت ميكنند هر شيطان مجرّد براى فساد و متمرّد از فرمان الهى را چون اصل مريد بمعناى عارى است و قمّى ره فرموده مريد خبيث است و گفته‌اند اين آيه نازل شده در باره نضر بن حارث كه مجادله مينمود با مسلمانان و ميگفت ملائكه دختران خدايند و قرآن افسانه‌هاى پيشينيان است و مردم بعد از مردم مبعوث نميشوند ولى شامل او و امثال او است با آنكه مقدّر و نوشته شده براى شيطان در لوح محفوظ بسوء اختيار خودش كه كسيكه پيروى كند از او گمراه نمايد او را چون گمراه نمودن فطرى او است و راهنمائى كند او را بجهنم بآنكه وادار نمايد بكارهائيكه موجب ورود و خلود در آتش سوزان است اى مردم اگر شما شك داريد در اينكه خداوند مردگانرا روز قيامت زنده ميكند براى آنكه بعيد ميدانيد كسيكه مرد و خاك شد دو مرتبه زنده شود مگر ما شما را در ابتداى امر از خاك نيافريديم يعنى پدر و مادر شما آدم و حوّا از خاك خلق شدند و پس از آنكه آن دو وجود پيدا كردند مگر از غذاهائى كه در زمين از خاك و آب خلق ميشود نخوردند و در صلب و رحم آن دو و پدران و مادران بعدى شما آن غذاهائى كه از خاك و آب توليد شده بود مبدّل بمنى و نطفه شد و شما از آن خلق شديد پس شما بدو معنى از خاك خلق شديد يكى در بدو آفرينش و ديگر در حال كنونى كه از نطفه خلق شديد و آن از غذا و غذا از خاك پس نطفه در رحم مادر مبدّل بقطعه خونى بسته شد كه آنرا علقه گويند و شما از آن خلق شديد و پس از چندى علقه مبدّل بمضغه شد كه آن گوشتى است سرخ رنگ داراى رگهاى سبز بقدر پاره‌ئى از گوشت كه در دهان گذارده و مضغ ميشود و در اينحال استعداد رحم براى حفظ متكوّن در آن كم و براى قبول عوارض و آفات بامر الهى زياد است وزن بايد بيشتر از تمام اوقات حمل خود را حفظ كند و الاعارضه سقط روى دهد و آن بسيار مضرّ بمزاج و مورد مخاطره است لذا خداوند

جلد 3 صفحه 589

مضغه را دو قسم فرموده يكى مخلّقه كه خلقتش بپايان ميرسد و تمام ميشود و ديگر غير مخلّقه كه خلقتش تمام نميشود و ناقص ميماند و سقط ميگردد و ذكر اين خصوصيات براى آنستكه خداوند بيان كند براى مردم اطوار و احوال مختلفه آنها را در رحم بنحو اجمال و اختصار و الا تغيّرات و تبدّلات رحمى بقدرى زياد است كه بوصف در نميآيد و دلالت بر قدرت بى‌پايان حقّ دارد و مستقرّ ميفرمايد خداوند در ارحام هر جنينى را بخواهد پس سقط نميشود و باقى و برقرار ميماند تا وقتى كه خداوند مقدّر فرموده كه وضع شود كه اقلّ آن ششماه و اكثرش نه ماه است يا يك سال باختلاف روايات و اقوال اگر چه مشهور نه ماه است در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه مخلّقه آن ذراتى است كه در صلب آدم عليه السّلام خلق شدند و خدا از آنها پيمان گرفت كه موحّد و مطيع او باشند پس جارى فرمودشان در اصلاب آباء و ارحام امّهات و آنها بدنيا ميآيند و غير مخلّقه چيزهائى است كه در صلب آدم عليه السّلام خلق نشدند و پيش از آنكه روح زندگانى باقى در آنها دميده شود مانند نطفه كه عزل شود سقط ميگردند و نيز از آنحضرت نقل نموده كه نطفه در رحم چهل روز ميماند پس علقه ميگردد و چهل روز ميماند پس مضغه ميگردد و چهل روز ميماند و چون چهار ماه تمام شود خداوند دو ملك آفريننده ميفرستد و آندو ميپرسند پروردگارا چه باشد پسر يا دختر سعيد يا شقى و بدستور الهى عمل مينمايند و تمام مقدّرات او ثبت و ميان دو چشمش ضبط ميشود حتى پيمان ازلى ولى چون بدنيا ميآيد فراموش كرده است و چون مدّت حمل بپايان رسيد خداوند بتوسط ملك زاجر او را از رحم مادر بيرون ميآورد و چون بحدّ رشد و كمال رسيد كه در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده علامت آن احتلام است اگر نمرده باشد و نميرد دو مرتبه بحال اوّل در ضعف و ناتوانى و نفهمى و كم عقلى و بى‌دانشى بر ميگردد و محفوظاتش از بين ميرود و اگر مقدارى هم باقى بماند چيز قابل اعتنائى نيست لذا جائز است در باره او گفته شود كه نميداند بعد از دانستن چيزيرا يعنى چيز قابل اعتنائى را و گفته‌اند كسيكه مداومت بقرائت قرآن داشته باشد باين حال نميرسد چون خداوند از اينحال در سوره و التّين استثنا فرموده كسانيرا كه ايمان داشته باشند و اعمال صالحه بجا آورند و مراد از آن‌

جلد 3 صفحه 590

قرائت قرآن است و بنظر حقير مراد كسانى هستند كه داراى عقائد حقه و اعمال صالحه باشند كه ببركت آنها در دنيا و آخرت از انكسار و مذلّت محفوظ خواهند بود و در بعضى از روايات ائمه اطهار اينحال بسنّ هفتاد و پنج و صد سالگى تحديد شده و مى‌بينى اى آدميزاد زمين را مرده و افتاده بائر و خشك و بى‌گياه و گل ولى چون باران رحمت الهى از آسمان بر آن نازل ميگردد بجنبش و حركت ميآيد و مرتفع ميشود از جاى خود و ميروياند از هر صنف گل و گياه با صفا و بهجت‌آورى را و تمام اين تغييرات و تحويلات و تبديلات مذكوره از بدو خلقت تاختم آن در وجود خودت و زمين اگر اندكى فكر كنى دلالت دارد بر آنكه خداوند حقّ ثابت تغيير ناپذير است و اين تغييرات از او در عالم محقّق ميشود و او قدرت دارد كه مردم مرده را دو مرتبه زنده كند چنانچه خاك مرده و نطفه مرده را زنده كرد و نسبت قدرت او بهر امرى مساوى است اگر چه اعاده مصنوع از ابتداء بآن آسانتر است ولى براى او يكسان است و نيز دلالت دارد كه روز قيامت ميآيد و شكّى در آن نيست چون تمام اين تغييرات براى آنستكه آنروز بيايد و هر كس بپاداش عمل خود برسد و خداوند وعده فرموده كه مردم را از قبورشان زنده بيرون آورد و خواهد آورد و اگر آخرت نبود دنيا فائده‌ئى نداشت و كيفيّت احياء موتى در سوره بقره ذيل آيه‌ فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها و در تحت عنوان تبيين سماوى بنحو اكمل گذشت و در مجالس و قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه وقتى خدا بخواهد مردگانرا زنده كند چهل روز باران ميآيد پس اجزاء متفرّقه از ابدان متّصل ميشوند و گوشتها روئيده ميگردد و مردم زنده و از قبرها بيرون ميآيند ..

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

يا أَيُّهَا النّاس‌ُ اتَّقُوا رَبَّكُم‌ إِن‌َّ زَلزَلَةَ السّاعَةِ شَي‌ءٌ عَظِيم‌ٌ «1»

اي‌ گروه‌ ناس‌ بپرهيزيد ‌از‌ معاصي‌ الهيّه‌ محقّقا زلزله روز قيامت‌ شي‌ء بسيار عظيم‌ ‌است‌.

(يا أَيُّهَا النّاس‌ُ): خطاب‌ ‌به‌ جميع‌ افراد بشر ‌است‌ ‌از‌ زمان‌ بعثت‌ ‌تا‌ قيام‌ قيامت‌ (اتَّقُوا رَبَّكُم‌): ‌از‌ ‌خدا‌ بترسيد و پيرامون‌ مخالفت‌ ‌او‌ نرويد و نافرماني‌ نكنيد ‌که‌

جلد 13 - صفحه 262

مراتب‌ تقوي‌ ‌را‌ مكرّر تذكّر داده‌ايم‌:

1‌-‌ تقوي‌ ‌از‌ اديان‌ باطله‌ و عقايد فاسده‌ و مذاهب‌ سخيفه‌ و طرق‌ ضالّه‌ ‌که‌ مرادف‌ ‌با‌ ايمان‌ ‌است‌ و شرط صحّت‌ كل‌ّ عبادات‌ ‌است‌.

2‌-‌ ‌از‌ معاصي‌ كبيره‌ ‌که‌ مورث‌ استحقاق‌ عذاب‌ و موجب‌ زوال‌ ايمان‌ ‌ يا ‌ ضعف‌ ايمان‌ و تسلّط شيطان‌ و سياهي‌ قلوب‌ و مفاسد ديگر مي‌شود.

3‌-‌ ‌از‌ كليّه معاصي‌ صغارها و كبارها.

4‌-‌ ‌از‌ لهويّات‌ و لغويات‌ و زخارف‌ دنيوي‌ و اشتغال‌ باموري‌ ‌که‌ باعث‌ سلب‌ توفيق‌ مي‌شود.

5‌-‌ ‌از‌ اخلاق‌ رذيله و صفات‌ خبيثه‌ و ملكات‌ قبيحه‌.

6‌-‌ ‌از‌ اشتغال‌ و توجّه‌ بغير ‌خدا‌.

(إِن‌َّ زَلزَلَةَ السّاعَةِ شَي‌ءٌ عَظِيم‌ٌ): اخبار بسياري‌ ‌در‌ أوضاع‌ قيامت‌ و زلزله ‌آن‌‌-‌ روز ‌از‌ أمير المؤمنين‌ و حضرت‌ صادق‌ (ع‌) و ‌از‌ پيغمبر أكرم‌ (ص‌) ‌در‌ برهان‌ و مجمع‌ و ‌غير‌ اينها نقل‌ كرده‌اند ‌که‌ أكثر مطالبش‌ مأخوذ ‌از‌ آيات‌ شريفه‌ ‌است‌ مثل‌:

«يَوماً عَبُوساً قَمطَرِيراً» دهر آيه 10 «يَوماً كان‌َ شَرُّه‌ُ مُستَطِيراً، دهر آيه 7: «يَوم‌َ تَرجُف‌ُ الأَرض‌ُ وَ الجِبال‌ُ وَ كانَت‌ِ الجِبال‌ُ كَثِيباً مَهِيلًا» مزمّل‌ آيه 14 «يَوم‌َ تَرجُف‌ُ الرّاجِفَةُ تَتبَعُهَا الرّادِفَةُ ‌الي‌ آخر الآيات‌» نازعات‌ آيه 6‌-‌ 14 و: ‌غير‌ اينها ‌از‌ آيات‌ راجعه باحوال‌ قيامت‌، و ‌از‌ ‌اينکه‌ آيات‌ استفاده‌ مي‌شود ‌که‌ دو زلزله‌ داريم‌ يكي‌ آنكه‌ موجب‌ مي‌شود ‌که‌ دنيا آخر شود و تمام‌ أرواح‌ ‌از‌ قالب‌ خارج‌ شوند، و ديگر آنكه‌ تمام‌ زنده‌ شوند و مبعوث‌ گردند و ‌هر‌ دو ‌را‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ اشاره‌ دارد، و ‌هر‌ دو ‌از‌ أشراط قيامت‌ ‌است‌، و صدق‌ مي‌كند زلزله ساعت‌ و خداوند ‌به‌ عظمت‌ ياد فرموده‌.

امّا زلزله أولي‌ يك‌ مرتبه‌ تمام‌ مي‌ميرند كوه‌ها ‌از‌ ‌هم‌ پاشيده‌ مي‌شود تمام‌ كرات‌ جوّيّه‌ ‌از‌ حركت‌ مي‌افتند و بيكديگر نزديك‌ مي‌شوند و نور خورشيد و ماه‌ و كواكب‌ گرفته‌ مي‌شود و درياها خشك‌ مي‌شود و ساير آثار ديگر ‌که‌ مي‌فرمايد:

263

]

(آیه 1)- زلزله عظیم رستاخیر: این سوره با دو آیه تکان دهنده و هیجان‌انگیز پیرامون رستاخیز و مقدمات آن شروع می‌شود، آیاتی که بی‌اختیار انسان را از این زندگی گذرای مادی بیرون می‌برد، و به آینده هول‌انگیزی که در انتظار اوست متوجه می‌سازد.

نخست عموم مردم را بدون استثناء مخاطب ساخته، می‌گوید: «ای مردم! از پروردگارتان بترسید، و پرهیز کاری پیشه کنید که زلزله رستاخیز، جریان مهم و عظیمی است» (یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ‌ءٌ عَظِیمٌ).

خطاب «یا أَیُّهَا النَّاسُ»، دلیل روشنی است بر این که هیچ گونه تفاوت و تبعیضی از نظر نژاد و زبان و اعصار و قرون و مکانها و مناطق جغرافیایی و طوائف و قبائل در آن نیست، و مؤمن و کافر، کوچک و بزرگ، پیر و جوان، مرد و زن امروز و آینده همه در آن شریکند.